- 

Vùng Lộc Ninh, Hớn Quản, Bù Đốp thuộc tỉnh Thủ Dầu Một (nay là tỉnh Bình Phước) có thổ nhưỡng thích hợp với cây cao su. Tại đây có những đồn điền cao su bạt ngàn và sản phẩm làm ra có khối lượng đáng kể. 

Thế nhưng vào thời điểm miền Nam còn là thuộc địa của Pháp, phương tiện để di chuyển những cục "vàng trắng" này chưa có. Các chủ đồn điền đã kiến nghị với chính quyền xây dựng tuyến đường sắt để chuyển cao su từ Lộc ninh về Bến Cát...

Lớn lên trong khói lửa

Năm 1927, con đường cao su (rubber line) bắt đầu hình thành. Sau 6 năm thi công, năm 1933, đoạn đường sắt từ Lộc Ninh đi bến Đồng Sổ dài 69 km do một công ty tư nhân là Công ty Xe Điện Bến Cát - Kratie đầu tư đã được chính thức khánh thành. 

Theo đó, cao su đi từ Lộc Ninh đến bến Đồng Sổ rồi lên tàu thuyền tại cảng sông Bến Cát để về đến Sài Gòn. 

Đến năm 1937, đoạn đường này lại nối vào hệ thống hoả xa Đông Dương thành tuyến đường sắt Sài Gòn - Lộc Ninh.

Nhà ga xe lửa Lộc Ninh và đầu máy hơi nước (Ảnh: Internet)

Tuyến đường sắt Sài Gòn - Lộc Ninh có tổng chiều dài 141km đi từ ga Sài Gòn qua Lái Thiêu, Bình Dương, Hớn Quản, Lộc Ninh và kéo dài tới biên giới Campuchia. Để hình thành được tuyến này, Pháp đã phát hành rộng rãi trái phiếu trên toàn nước Pháp và Đông Dương.

Từ khi hình thành đến trước 1945, để đến được Lái Thiêu rồi tiếp tục đến Lộc Ninh, lộ trình chạy tàu được khởi hành từ ga Sài Gòn đến ga Gò Vấp rồi chạy dọc theo đường bộ bây giờ là Nguyễn Oanh rồi tiếp đến Hà Huy Giáp. Sau khi qua các cây cầu nhỏ, đến Thạnh Lộc đoàn tàu sẽ vượt qua cầu sắt Lái Thiêu (bây giờ là cầu Phú Long) khoảng 2km để đến ga Lái Thiêu.

Nhờ tuyến đường sắt này bộ mặt tỉnh Thủ Dầu Một (cũ) mà đặc biệt là các vùng Lộc Ninh, Hớn Quản, Bù Đốp có nhiều thay đổi. Hàng ngày đoàn tàu đưa hàng trăm tấn cao su về Sài Gòn đồng thời cũng đưa đi đón về hàng ngàn khách. Nhiều người từ miền Bắc, miền Trung đổ vào tìm việc làm đã nâng số lượng khách lên đáng kể.

Đồn điền tiếp tục được mở rộng thêm. Công nhân lao động làm các công việc như làm đất, trồng cây, chăm sóc và cạo mủ được tuyển dụng rộng rãi. 

Điều này có thể thấy rõ qua con số năm 1935 vận chuyển được 80.000 lượt khách và 25.000 tấn mủ thì chỉ một năm sau con số này tăng đến 100.000 lượt với 42.000 tấn.

Phát hành trái phiếu để xây dựng đường sắt Sài Gòn - Lộc Ninh (Ảnh: Internet)

Năm 1937, tuyến đường sắt Sài Gòn - Lộc Ninh được chuyển về cho đường sắt Đông Dương quản lý. Các tuyến đường sắt được kết nối vào chung hệ thống và các đầu máy cũ kỹ lạc hậu được thay thế bằng các đầu máy mới mạnh hơn tiết kiệm hơn.

10 năm sau, đầu năm 1947, lực lượng Việt Minh tấn công dữ dội vào tuyến đường sắt ở Gò Vấp. Điều này đã làm cho đoàn tàu Sài Gòn - Lộc Ninh không thể về đến ga cuối cùng. 

Khách và hàng được chuyển đến ga thuận tiện nhất. Mặc dù trở ngại như thế nhưng sản lượng cao su chuyên chở về Sài Gòn đề xuất khẩu cũng lên đến con số 60.000 tấn/năm.

Chỉ còn trong ký ức

Dường như các tuyến đường sắt trong giai đoạn này chỉ có tuyến Sài Gòn - Lộc Ninh chịu nhiều tổn thất do chiến tranh nhất. Nhưng dù thế nào người Pháp cũng phải duy trì vì những lợi ích cốt lõi mà tuyến đường mang lại.

Ngày 6/11/1949, cầu Lái Thiêu bi đánh sập. Tuyến đường sắt Sài Gòn - Lộc Ninh bị gián đoạn. Người Pháp quyết định làm mới 5,5 km đường sắt nối An Mỹ với Dĩ An không phải qua cầu Lái Thiêu, nhập chung vào đường sắt Bắc Nam để về đến Sài Gòn. Việc thông thương hàng hóa và đi lại của nhiều người được khôi phục. Những tấn hàng cao su tiếp tục được đến với cảng Sài Gòn. 

Nhưng rồi đến giai đoạn 1950 - 1953, tuyến đường này lại tiếp tục hư hỏng vì chiến sự làm chậm tiến độ sản xuất và xuất khẩu cao su. Việc vận chuyển không được suôn sẻ, trong khi các đồn điền vẫn tiếp tục sản xuất khiến cho hàng hóa bị ứ đọng...

Ngã tư Ga. Cầu vượt ngã tư Ga băng qua quốc lộ 1A để về cầu Phú Long

Những năm về sau đó, doanh thu bị giảm dần đến mức không thể tiếp tục duy trì, tuyến đường sắt Sài Gòn - Lộc Ninh chính thức bi loại bỏ vào năm 1960. Nó kết thúc 27 năm hoạt động.

Chúng tôi có dịp trở lại cung đường này. Dấu vết của những chuyến tàu một thời xuôi ngược đã không còn. Những đoạn đường sắt, những ga xép, ga lớn, những cây cầu sắt giờ đã đổi thay...

Có lẽ đến nay chỉ còn sót lại một dấu vết duy nhất là một đoạn đường sắt ngắn ngủi dọc theo đường Nguyễn Xí (P. 13, Q. Bình Thạnh, TP.HCM). Nhiều bậc cao niên ở khu vực này cho biết, đoạn đường sắt này nằm trên hệ thống tuyến đường sắt Sài Gòn- Lộc Ninh. Trước đây, nhà cửa chưa nhiều và cầu Đỏ chưa xây dựng lại thì đoạn đường sắt ngang qua khu vực này dài lắm.

Nhiều người ở Sài Gòn lâu năm nhưng vẫn chưa biết tại sao ngã tư quốc lộ 1A (trước đây là xa lộ Đại Hàn) giao với Hà Huy Giáp thuộc phường Thạnh Lộc Q. 12 được gọi là ngã tư Ga. Tàu hỏa từ ga Sài Gòn hướng về Lộc Ninh trước khi qua cầu Phú Long đều phải ghé ngang ga này. Ga này có tên là ga Xóm Thơm.

Cầu Lái Thiêu bây giờ là cầu Phú Long cũ vẫn còn nhưng xuống cấp nặng. Hiện cầu đã hạ tải trọng xuống mức thấp nhất và chỉ dùng cho xe 2 bánh. 

Tuy đường sắt Sài Gòn - Lộc Ninh không còn nhưng hình ảnh cầu Phú Long, đoạn đường sắt dọc theo đường Nguyễn Xí và tên gọi ngã tư Ga vẫn là những kỷ niệm nhắc nhở chúng ta về một cung đường sắt chỉ còn trong ký ức...

(Còn tiếp)

Trần Chánh Nghĩa

Sau khi tỷ phú Jim Ratcliffe trở thành cổ đông cá nhân lớn nhất đội bóng với 27,7% cổ phần, Man Utd đã cắt giảm chi tiêu ở nhiều hạng mục, để đảm bảo không vi phạm tài chính và tập trung cho đội một. Trong đó có việc sa thải 250 nhân sự trong khoảng hơn 1.100 người ở đội bóng, đồng thời cắt hợp đồng đại sứ với cựu HLV huyền thoại Alex Ferguson.

- Cá nhân anh có những kiến nghị gì xung quanh việc này?

Đây là là bài toán khó, đòi hỏi các nhà quản lý văn hóa có những giải pháp thấu lý đạt tình. Việc xét duyệt cần khách quan, thận trọng vì nếu chỉ tính trên bằng cấp rất dễ dẫn đến câu chuyện “bệnh thành tích”. Nhiều người chăm chăm dự thi chỉ để tìm giải thưởng, đáp ứng đủ tiêu chuẩn xét duyệt. 

Tôi biết những nghệ sĩ lớn tuổi, ít có giải thưởng nhưng đều là tên tuổi hàng đầu, đóng góp nhiều cho ngành nhiếp ảnh, như NSNA Đinh Duy Bê, Hồ Xuân Bổn… Cũng vài trường hợp chụp ảnh vì mục đích đam mê, phục vụ khán giả nhưng không dự thi. 

Không riêng nhiếp ảnh, nhiều nghệ sĩ thực lực, tài năng ở các ngành nghề khác không đủ điều kiện xét tặng, trong khi không ít người được xét tặng danh hiệu NSND, NSƯT nhưng công chúng không biết họ là ai. Với tôi yếu tố tài năng, sự cống hiến và sức lan tỏa vẫn là quan trọng nhất. 

- Một số ý kiến cho rằng việc gọi những người hoạt động trong ngành nhiếp ảnh như nhà nghiên cứu lý luận phê bình nhiếp ảnh, giảng viên giảng dạy nhiếp ảnh là NSND, NSƯT sẽ xa lạ và không phù hợp, quan điểm anh thế nào?

Các nghệ sĩ nhiếp ảnh trước nay được phong các tước hiệu của Hội Nghệ sĩ nhiếp ảnh như: Nghệ sĩ nhiếp ảnh xuất sắc, Nghệ sĩ nhiếp ảnh đặc biệt xuất sắc… Dù vậy, chúng tôi cũng muốn được ghi nhận danh hiệu của Nhà nước.  

Tất nhiên, cái mới nào cũng có dư luận 2 chiều. Nhưng tôi nghĩ, chúng ta nên có sự công bằng ở đây. Nhóm nghệ sĩ biểu diễn đã được trao tặng danh hiệu từ rất lâu thì nhóm sáng tạo tác phẩm văn hoá nghệ thuật cũng cần có sự ghi nhận tương tự. 

Nó giống như câu chuyện một ông nhạc sĩ dành cả đời sáng tác nhưng chẳng được gì ngoài phí tác quyền, còn các anh chị ca sĩ mang các nhạc phẩm ấy đi trình diễn khắp nơi vừa được nổi tiếng, tiền bạc lại đoạt giải này danh hiệu kia, như thế cũng bất công. 

- Phải chăng nên có một danh hiệu khác cho ngành nhiếp ảnh, thay vì cứ phải là NSND hay NSƯT, theo anh?

Tôi cho rằng nên có sự thay đổi linh động nếu cần thiết. Chẳng hạn, ngoại trừ người cầm máy sáng tác nhiếp ảnh, 2 công việc còn lại làm thế nào để chứng minh tác phẩm xét duyệt? Cả hai đối tượng này cũng có thể nộp hồ sơ xin ở danh hiệu riêng. Chẳng hạn, Nhà nghiên cứu lý luận phê bình thuộc đối tượng xét tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh, Giải thưởng Nhà nước về văn học, nghệ thuật; hay Giảng viên giảng dạy nhiếp ảnh thuộc đối tượng xét danh hiệu Nhà giáo nhân dân, Nhà giáo ưu tú. Điều này hẳn sẽ hợp lý và đỡ gây lấn cấn hơn. 

Nhiều giải thưởng nhiếp ảnh quốc tế không có giá trị

- Tính đến cuối năm 2022, Hội Nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam có 1.068 hội viên. Như thế, nếu cơ chế xét duyệt được áp dụng, liệu có hay không “cơn mưa danh hiệu” cho lĩnh vực nhiếp ảnh?

Hội Nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam cần soạn thảo ra văn bản với những quy định rõ ràng, như một kênh tham khảo cho Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch trong việc hoàn thiện Dự thảo. Điều này đồng nghĩa các quy tắc xét sẽ được cụ thể hóa, không phải cứ ai được vài huy chương cũng được phong tặng, như thế là bất hợp lý. 

Muốn như thế cần có vai trò tham gia quan trọng của Ban Chấp hành mở rộng. Ngoài Ban chấp hành, hội đồng chuyên môn, Hội cần lấy ý kiến của chi hội trưởng ở các tỉnh thành và hội viên, từ đó đúc kết thành một quy chế. Những người trong giới nhiếp ảnh đều hiểu rõ tác giả hay giải thưởng nào là xứng đáng, phù hợp, qua đó phần nào tránh được tình trạng “lạm phát” danh hiệu. 

Một số tác phẩm nhiếp ảnh.

- Một nhiếp ảnh gia tự hào vì đoạt kỷ lục với 1.128 giải thưởng quốc tế nhưng thực tế chuyên môn nghề lẫn chất lượng ảnh của anh ta không được đánh giá cao. Liệu sẽ gây mâu thuẫn nếu các cá nhân này nộp giải thưởng đi xét danh hiệu?

Một bộ phận nhiếp ảnh gia coi trọng giải thưởng có yếu tố quốc tế. Tuy nhiên, theo tìm hiểu của tôi, nhiều giải thưởng đó được lập ra vì mục đích kinh doanh. Ban tổ chức thậm chí yêu cầu thí sinh phải nộp phí đầy đủ ngay khi nhận tác phẩm. Thực tế, giải thưởng không có giá trị nhiều nhưng không ít người thiếu thông tin vẫn mặc nhiên chấp nhận đó là giải thưởng quốc tế.

Với những sự việc này, người trong nghề nhìn vào biết ngay. Đôi khi, mọi người ngại va chạm nên không lên tiếng nhưng khi xét duyệt danh hiệu, yêu cầu xem xét chất lượng của các giải cần được chú trọng và gắt gao hơn. 

- Bên nghệ sĩ biểu diễn có huy chương, còn bên nhiếp ảnh được đánh giá khó khăn hơn vì việc quy đổi từ các giải thưởng lớn nhỏ, trong và ngoài nước. Theo anh, cần tiến hành thế nào cho hợp lý?

Đặc thù nhiếp ảnh trong nước ít giải thưởng hơn so với nghệ sĩ biểu diễn, nên có thể linh động đưa ra bảng quy đổi giải thưởng trong lĩnh vực nhiếp ảnh. Chúng ta có thể xét cả giải thưởng xuất sắc hằng năm của Hội Nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam; giải thưởng hằng năm của Liên hiệp các Hội Văn học nghệ thuật Việt Nam; một số cuộc thi, liên hoan khác ở cấp quốc gia, khu vực, quốc tế có sự bảo trợ về chuyên môn của Hội. Ngoài ra, các huy chương, cúp của giải quốc tế cũng phải đảm bảo uy tín, chứng minh được giá trị giải thưởng. 

Giữa nhiều hồ sơ nộp lên, hội đồng chuyên ngành cần chắt lọc, đánh giá chi tiết để phân loại. 2 điều cơ bản theo tôi phải đáp ứng được là nghệ sĩ được phong tặng danh hiệu phải xứng đáng và tác phẩm được công chúng biết đến. Tính công bằng chỉ tương đối nhưng qua đó đảm bảo sự sâu sát, tránh tổn thương người được trao tặng và cả người không được trao, không gây mất tình đoàn kết trong Hội.