Cuốn sách Người trẻ có sợ trách nhiệmđược mở đầu bằng bài viết Bệnh sợ trách nhiệmcủa Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng. Mặc dù bài viết ra đời cách đây nửa thế kỷ, tình hình, nhiệm vụ lúc đó khác so với bây giờ, song những quan điểm và tinh thần dám lên án, dám đấu tranh với “bệnh sợ trách nhiệm” khi Tổng Bí thư còn là một cán bộ trẻ vẫn còn nguyên tính thời sự, hàm chứa ý nghĩa sâu sắc cả về lý luận và thực tiễn.

Thực tiễn sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc trước kia và trong công cuộc đổi mới, phát triển đất nước hiện nay minh chứng rằng, ở bất kỳ giai đoạn lịch sử nào, thế hệ trẻ luôn có những ước mơ và hoài bão lớn, sẵn sàng dấn thân, dám nghĩ, dám làm, dám đương đầu với khó khăn, thử thách, dám hành động vì lợi ích chung theo đúng tinh thần “đâu cần thanh niên có, việc gì khó có thanh niên”.

Nhưng bên cạnh đó, ở nơi này nơi kia vẫn còn những người trẻ sống thờ ơ, vô tâm, ích kỷ, đôi khi đặt quyền lợi của cá nhân lên trên hết mà quên đi vai trò với cộng đồng, xã hội, gia đình và những người xung quanh. Đó có phải là biểu hiện sợ trách nhiệm - một “căn bệnh” hay không?

Hay như bài viết của GS.TS. Tạ Ngọc Tấn về Vấn đề thanh niên trong tư tưởng Hồ Chí Minh, tiếp tục định hướng cho công tác thanh niên của Đảng ta trong thời kỳ mới, từ đó xây dựng được một đội ngũ kế cận xứng đáng, gánh vác sự nghiệp xây dựng, phát triển đất nước, bảo vệ vững chắc Tổ quốc và những thành tựu của cách mạng. 

Hoặc khi bàn về ước mơ thoát nghèo của thanh niên địa phương nơi mình công tác, Bí thư Huyện ủy, Chủ tịch Hội đồng nhân dân huyện Mù Cang Chải Nông Việt Yên đã thể hiện sự trăn trở nhìn thẳng vào thực tiễn để đánh giá đúng những nấc thang phát triển về nhận thức của thanh niên nơi đây. Các tấm gương sáng được nêu trong bài viết cho thấy họ là người hơn ai hết hiểu rằng không thể mãi trông chờ, ỷ lại vào sự hỗ trợ của Nhà nước mà phải tự thân vận động, tự khẳng định mình, biến ước mơ về một cuộc sống tốt đẹp, đủ đầy và làm giàu chính đáng trên quê hương trở thành sự thật.

23 bài viết trong cuốn sách là những suy nghĩ, trao đổi, thể hiện niềm tin, sự khẳng định đối với vai trò của người trẻ trong công việc và cuộc sống; đưa ra những góc nhìn, đánh giá khách quan về thế hệ trẻ và lý do tại sao cần trao cho họ những cơ hội, chính sách ưu tiên để phát triển.

Jasmine Larsen, được gọi là "Rapunzel ngoài đời thực", cảm thấy hạnh phúc với cuộc sống hiện tại. Cô gái 22 tuổi bắt đầu để tóc dài từ năm 2017 và chưa từng cắt lần nào cho đến nay. Hiện tại, mái tóc đỏ mượt của cô dài 1,3m.

Cô cho biết: "Bất cứ khi nào tôi ra ngoài, mọi người luôn nói với tôi rằng, tôi giống Rapunzel. Họ không thể tin rằng mái tóc của tôi dài đến vậy. Tôi nghĩ, màu tóc tự nhiên làm cho nó nổi bật hơn, đặc biệt là khi đứng dưới nắng, trông giống như một màu đỏ rực. Tôi cũng không ngại khi dừng lại và trò chuyện với mọi người về mái tóc, chia sẻ những mẹo hay để chăm sóc".

Mái tóc dài khiến vẻ ngoài của cô thu hút sự chú ý của các chàng trai. Cô cho biết mình nhận được khoảng 100 lời đề nghị cầu hôn từ các chàng trai khác nhau, ở cả trên mạng xã hội.

Cô suýt bị thuyết phục cắt mái tóc dài với lời đề nghị từ một chàng trai. Anh hứa sẽ tặng cô 321.427 USD để cắt mái tóc thẳng mượt ấy.

"Không, tôi xin lỗi. Tôi sẽ không cắt nó. Đây là tóc của tôi và nó vô giá", cô nói.

Cô gái sống tại Bristol (Anh), không hề biết rằng mái tóc của mình thu hút sự chú ý của nhiều người đàn ông giàu có cho đến khi cô chia sẻ hình ảnh lên mạng xã hội.

Tài khoản Instagram của cô nhanh chóng đạt được 10.000 người theo dõi. Các thương hiệu bắt đầu liên hệ hợp tác, cũng như những chàng trai trên khắp thế giới.

"Tôi độc thân, mái tóc dài suôn mượt, khiến tôi trông ngọt ngào, quyến rũ hơn. Tôi cho là vậy nên nhiều chàng trai yêu quý tôi. Họ ngỏ lời yêu và cầu hôn tôi. Ban đầu tôi khá ngại ngùng nhưng giờ tôi đã quen hơn", cô chia sẻ.

Việc trở nên nổi tiếng giúp cô có cuộc sống hạnh phúc hơn, thú vị hơn. Có nhiều người theo dõi trên mạng xã hội, cô nhận ra đó là một thế giới khác xa với công việc chuyên nghiệp trước đây cô vẫn làm.

"Tôi là một biên tập viên tại công ty xuất bản khoa học. Công việc của tôi là kiểm tra các bài báo. Đó là một công việc văn phòng thực sự nhàm chán. Giờ đây, tôi được sáng tạo trên mạng xã hội, tôi thay đổi và tôi thực sự hạnh phúc vì điều đó", cô nói.

Hiện tại, cô phát triển sự nghiệp khác, tập trung vào mạng xã hội và mái tóc dài của mình. Cô tự mở một công ty chăm sóc tóc và dự định nuôi tóc cho đến khi đạt chiều dài chạm đất.

Để có mái tóc dài, dày và bóng khoẻ, cô luôn chăm sóc kỹ trước khi gội đầu. Cô dùng dầu dừa để thoa lên mái tóc, thoa dầu hương thảo lên da đầu và xoa bóp trước khi gội. Cô cũng dùng dầu gội để gội sạch và dầu xả.

Giữa những ngày gội đầu, cô luôn thoa một ít dầu dưỡng tóc, chải tóc rồi tết lại. Cô không bao giờ sử dụng dụng cụ tạo kiểu tóc bằng nhiệt. Buổi tối, cô ngủ trên gối bằng lụa và đội mũ trùm đầu.

Nhọc nhằn nghề nữ 'phu cá' nơi cảng biển lúc tờ mờ sáng

- Bớt cho tôi 500 won cũng được mà

- Tôi không bớt được đâu. Nhưng tôi sẽ cho chị thêm một nắm rau

Những âm thanh như vậy sẽ không thể tìm thấy ở những hình thức buôn bán khác ngoài chợ truyền thống.

Văn hóa sinh hoạt, giao tiếp, tâm tính con người cũng bộc lộ rất nhiều trong cái chợ. Đi chợ từ những ngày đầu đặt chân đến Hàn Quốc đã giúp tôi nhanh chóng hòa nhập vào cuộc sống nơi đây. Đó chỉ là một trong nhiều sự thú vị mà chợ truyền thống đem lại cho người mua và khách du lịch.

Cũng như Việt Nam và nhiều quốc gia có văn hóa "chợ ướt" ở châu Á, chợ Hàn Quốc từng trải qua hai phen lao đao. Vài thập kỷ trước, chợ tưởng sẽ bị xóa sổ bởi hệ thống siêu thị của Emart, Homeplus nay là No Brand... Vừa gắng gượng trụ lại, giới tiểu thương tiếp tục hứng chịu cơn bão Covid-19 càn quét, khiến chợ thậm chí trở thành nỗi ám ảnh dịch dã cho người mua. Sự phát triển của công nghệ số, tạo nên cuộc cách mạng trong thương mại điện tử, khiến người Hàn có lúc tưởng như sẽ không còn nghe thấy những âm thanh lao xao của cuộc sống từ cái chợ.

Nhưng người Hàn không ngồi nhìn chợ chết. Các hộ buôn bán ở chợ truyền thống không ít lần biểu tình đòi chính phủ hỗ trợ sinh kế bền vững cho họ. Để xử lý nhanh chóng, chính phủ đã dành không gian Quảng trường Gwanghwamun của thủ đô Seoul vào ngày cuối tuần để người buôn bán trong chợ truyền thống hoạt động. Hoặc vào những ngày họp chợ (5 ngày một tuần), các hình thức mua bán khác phải đóng cửa theo giờ hoặc theo ngày để hỗ trợ cho sinh kế của tiểu thương.

Tuy nhiên, những giải pháp đó gây ra nhiều tranh cãi về công bằng trong kinh doanh. Hơn nữa, chúng cũng không giải quyết được bài toán về sự cạnh tranh khác đến từ các sàn giao dịch mua bán điện tử. Vì thế, gần đây, chính quyền Thành phố Seoul đã bắt đầu "phục hồi các thương gia" như một phần trong nỗ lực khôi phục các khu chợ gắn liền với lịch sử và truyền thống của vùng đất Seoul, gắn chợ với hoạt động du lịch. Họ chọn ra những người có bí quyết buôn bán giỏi để chia sẻ cho hơn 13.000 tiểu thương khác của chợ truyền thống.

Những người này không chỉ hướng dẫn cách bán hàng mà còn chia sẻ bí quyết làm sao mua được lòng của khách hàng đúng kiểu "vui lòng khách đến, vừa lòng khách đi". Song song đó là nghệ thuật bày biện hàng. Giống như những siêu thị lớn, họ có chiến lược trưng bày các mặt hàng theo từng giai đoạn và làm mới không gian để khách hứng thú hơn.

Mỗi tiểu thương cũng học cách nói lời hay trong hoạt động trao đổi mua bán, học tính liên kết bán hàng để đồng hành giữ và mời khách đến chợ truyền thống. Mới đây, tôi đến chợ Jekidong. Quả thật khác hẳn. Không chỉ bày biện, chợ còn đầu tư mái che nghệ thuật, vừa tránh mưa tránh tuyết vừa có nhiều hình ảnh về thủ đô Seoul giúp du khách hiểu hơn về sự tồn tại của ngôi chợ trong thủ đô hơn 600 tuổi này.

Coi chợ như một sản phẩm du lịch của địa phương cũng là điều mà quốc gia này hướng tới. Những lễ lội làng diễn ra trong chợ được tái hiện đúng vào các dịp festival của địa phương. Dần dà họ tạo thói quen cho du khách tìm đến chợ truyền thống. Lễ hội gạo Odae ở Cheorwon, chợ sâm của Geumsan là những mô hình thành công như vậy.

Việt Nam, theo số liệu của Bộ Công Thương năm 2022, có hơn 8.500 chợ truyền thống, lưu thông 35-40% lượng hàng hóa. Còn theo khảo sát của Nielsen, Việt Nam có khoảng 1,4 triệu cửa hàng tạp hóa và 9.000 chợ truyền thống, doanh thu trên dưới 10 tỷ USD mỗi năm. Chợ truyền thống được đánh giá đang đuối sức, chết mòn trước sự xâm lấn của thương mại điện tử và các mô hình bán lẻ hiện đại. Thử thách đặt ra là với 74% người dân sử dụng Internet, Việt Nam có khoảng 59-62 triệu người tiêu dùng mua sắm trực tuyến và giá trị mua sắm của mỗi người ước đạt khoảng 300-320 USD/ năm. Tỷ lệ người dùng Internet mua sắm hàng hóa trực tuyến hàng tuần của Việt Nam ở mức trên 60%, thấp hơn Thái Lan 66,8%, Hàn Quốc 65,6%, nhưng cao hơn mức trung bình toàn cầu 57,6%, cũng theo Nielsen.

Sự suy yếu của chợ truyền thống, về lâu dài, sẽ khiến hàng triệu lao động phổ thông rơi vào cảnh mất nghiệp, ảnh hưởng đến sinh kế, gây ra gánh nặng an sinh cho cả xã hội.

Tương tự Hàn Quốc, Thái Lan cũng tìm cách hồi sinh chợ bằng việc kết hợp thành sản phẩm du lịch. Chẳng hạn, tiểu thương chợ Chatuchak ở Bangkok, luôn cập nhật xu hướng, từ các món ẩm thực thời thượng đến trend thời trang của Hàn Quốc, Nhật Bản - phân khúc khách hàng chính của họ, nên 9.000 gian hàng tại đây luôn đủ loại mặt hàng, giá cả hợp lý, là thiên đường vui chơi về đêm cho du khách.

Tôi đã nhìn thấy những nỗ lực thay đổi để tồn tại ở các chợ Việt Nam. Gần đây, chợ chồm hổm của thành phố Vị Thanh, Hậu Giang đã dựa vào đặc trưng "ngồi xổm bán hàng" của mình để quảng bá, thu hút sự hiếu kỳ của khách du lịch và các nhiếp ảnh gia. Hoặc các tiểu thương chợ An Đông, TP HCM tạo nên "hình thức hybrid", kết hợp đi chợ tại chỗ và online bằng cách livestream bán hàng, ship tận tay người dùng...

Nhưng chỉ như thế thôi là chưa đủ để cạnh tranh với các kênh bán lẻ và thương mại điện tử đang thay đổi từng ngày. Chợ truyền thống có những ưu thế riêng mà các kênh bán hàng khác không có được, chẳng hạn: thực phẩm, sản vật địa phương, ẩm thực tươi ngon, đa dạng, thoải mái lựa chọn, đặc biệt là những trải nghiệm văn hóa, du lịch sống động...

So với nhiều nước, chợ Việt Nam còn rất nhiều điểm yếu, thậm chí triệt tiêu cả những thế mạnh vốn có của mô hình này: hàng hóa không rõ nguồn gốc, chất lượng quá kém; thói quen nói thách, "chém" giá trên trời; vệ sinh - an toàn thực phẩm quá kém; cách thức giao tiếp thô lỗ, xúc phạm (đốt vía, đốt phong long) khách hàng...

Trong cuộc xoay xở thoát khỏi cảnh hiu hắt, chợ truyền thống ở Việt Nam trước hết cần sự thay đổi từ chính các tiểu thương, nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ. Khi mô hình này được thay da đổi thịt, một chiến lược mới từ chính phủ và các nhà quản lý, nhằm biến chợ thành một sản phẩm trải nghiệm độc đáo, sẽ không chỉ hồi sinh hoạt động thương mại này, đảm bảo đời sống cho tiểu thương mà còn có thể đa dạng hóa điểm đến du lịch.

Nguyễn Nam Cường