Theo thống kê của BV Mắt TƯ, Việt Nam có tới 2-3 triệu người lác, qua mỗi năm, số lượng trẻ em bị lác ngày càng tăng. Trong đó 70% các trường hợp trẻ bị lác có kèm theo dị tật khúc xạ.

Đáng tiếc, rất nhiều các trường hợp đều đưa đến BV khám khi đã muộn, gây ảnh hưởng lớn đến chức năng và thẩm mĩ.

Nhìn bóng điện không gây lác

Bé Lê Hà Anh (7 tuổi, Tuyên Quang) được mẹ đưa xuống Hà Nội khám mắt do bị lác từ nhỏ. Mẹ bé cho rằng, con gái bị lác do lúc mới sinh hay liếc ngược bóng điện ở đầu giường, sau này càng lớn, mắt cháu càng lệch.

Chị Nguyễn Phương Thảo (30 tuổi, Tuyên Quang) cũng cho biết, lúc mới sinh, con gái chị là Trần Thị Nhung hoàn toàn bình thường. Tới khoảng 3 tuổi, mắt bé bắt đầu nhìn lệch sang một bên nhưng chị nghĩ do con hay nhìn theo hướng bóng điện nên không có ý định đưa đi khám. 

Bác sĩ kiểm tra mắt cho bệnh nhi bị lác

Đến khi gần 6 tuổi, bé Nhung nói mắt phải bị mờ, đến BV kiểm tra mới phát hiện bị lác, nguy cơ nhược thị rất lớn, bác sĩ có chỉ định mổ sớm để cân bằng điều tiết 2 mắt.

PGS.TS Nguyễn Đức Anh, Trưởng khoa Khúc xạ, BV Mắt Hà Nội 2 khẳng định, quan niệm trẻ bị lác do liếc nhìn bóng điện là hoàn toàn sai lầm.

Trên thực tế, các nguyên nhân gây lác là do bẩm sinh, di truyền, liệt dây thần kinh mắt, dị dạng cơ, dị dạng hốc mắt do chấn thương, viêm...

PGS Đức Anh khuyến cáo, trong các trường hợp thấy con nhìn lệch trong hay ngoài, cần phải khám và điều trị càng sớm càng tốt. Bệnh lác nếu khám muộn sẽ có nguy cơ cao gây nhược thị, là tình trạng giảm thị lực của 1 hoặc cả 2 mắt, thậm chí mù vĩnh viễn.

Phẫu thuật chỉ mất 30 phút

“Việc phát hiện và điều trị muộn khi trẻ đã bị nhược thị sẽ rất khó khăn. Phẫu thuật ở giai đoạn muộn chỉ có thể giúp trẻ cân bằng 2 mắt, thị lực không được hồi phục tối ưu”, PGS Đức Anh nhấn mạnh.

Với các trường hợp bị lác ở trẻ em, bác sĩ sẽ phải khám cẩn thận, chẩn đoán hình thái, chức năng mắt, tuỳ từng mức độ sẽ có những chỉ định can thiệp phù hợp.

Hiện nay, tỉ lệ chữa được lác khá cao nếu điều trị sớm. Nếu trước 3 tuổi, tỉ lệ thành công lên tới trên 90%, 6 - 8 tuổi trên 60%. Ở người trưởng thành, phẫu thuật lác chỉ có tác dụng thiên về thẩm mĩ.

Với hầu hết các ca lác, phải có phác đồ điều trị riêng gồm 3 bước: Chỉnh thị, phẫu thuật điều trị lệch trục nhãn cầu và điều trị phục hồi thị giác.

Nếu trẻ bị tật khúc xạ sẽ được được đeo kính. Sau một thời gian kiểm tra thị lực, nếu mắt vẫn kém nghĩa là mắt đó bị nhược thị. Khi phát hiện sớm nhược thị, trẻ sẽ được tập luyện để hồi phục, sau đó mới phẫu thuật.

Tuy nhiên trong tập luyện nhược thị bằng phương pháp bịt mắt phải được sự chỉ định của bác sĩ do có thể bịt bằng thuốc, bằng vải, bằng kính, thường xuyên hay ngắt quãng.

Ngoài ra có thể kích thích mắt kém bằng phương pháp trộn gạo với lúa để trẻ nhặt, xâu chuỗi hạt cườm, tập vẽ, tập viết...

PGS Đức Anh cho biết, phẫu thuật lác thực chất là điều chỉnh các cơ vận nhãn, đưa 2 mắt về thẳng trục. Phẫu thuật này rất đơn giản, hoàn tất trong khoảng 30 phút.

Các biến chứng do mổ có thể có như tụ máu gây đỏ mắt, sưng phù kết mạc có thể điều trị hết mà không để lại di chứng.

Thúy Hạnh

Nguy cơ mù vĩnh viễn vì đeo kính áp tròng làm đẹp

Sau một thời gian đeo kính áp tròng, cô gái 20 tuổi thấy mắt mờ dần. Bác sĩ phát hiện 2 mắt đã bị viêm loét giác mạc do nhiễm ký sinh trùng.

Bệnh nhân trẻ tuổi phải can thiệp tim mạch, đặt máy tạo nhịp tim tạm thời với điện cực trong buồng tim. Kết quả chụp mạch vành phát hiện động mạch vành phải tắc hoàn cuối đoạn 1. Bác sĩ can thiệp nong bóng, đặt 1 stent vào động mạch vành phải cho bệnh nhân giúp anh qua cơn nguy kịch.

Một trường hợp nam giới trẻ tuổi khác cũng suýt tử vong vì hậu quả của hút thuốc là anh T.T.T (34 tuổi, Hà Nội). Người đàn ông này nhập viện trong tình trạng sốc tim, nhồi máu cơ tim do tắc động mạch vành, quả tim không co bóp được. Sau khi được bác sĩ Bệnh viện Thanh Nhàn (Hà Nội) cứu sống, anh khai bản thân hút thuốc lá từ năm 14 tuổi, nghĩa là đã được 20 năm. Trước khi vào viện cấp cứu, bệnh nhân có tiền sử khỏe mạnh.

Tác hại thuốc lá với sức khỏe tim mạch 

Theo các bác sĩ Bệnh viện Bạch Mai, hút thuốc lá là yếu tố nguy cơ hàng đầu dẫn đến làm tăng nguy cơ mắc và tử vong do các bệnh lý tim mạch như xơ vữa động mạch, bệnh lý mạch vành, bệnh lý mạch máu não, bệnh động mạch ngoại biên, rối loạn nhịp tim, phình tách động mạch chủ. Các nguy cơ này tăng lên tỷ lệ thuận với khối lượng thuốc hút và thời gian hút thuốc.

Hút thuốc lá nhiều gây vữa xơ động mạch. Theo thời gian, các mảng xơ vữa lớn dần lên gây hẹp lòng mạch tại một hay nhiều nhánh động mạch vành, làm giảm lưu lượng máu đến nuôi cơ tim. Nếu tắc các mạch máu lớn hoặc tắc mạch trên phạm vi rộng do các mảng xơ vữa long ra gây bít tắc, ở nhiều vị trí thì có thể gây ảnh hưởng đến khả năng bơm máu của tim, gây nhồi máu cơ tim, nhồi máu não, thậm chí là ngừng tim.

Theo các bác sĩ, thực tế những biến chứng tim mạch nặng như nhồi máu cơ tim, đột quỵ ở người trẻ, đặc biệt lứa tuổi dưới 40, hầu hết là những người hút thuốc lá nhiều. Thạc sĩ, bác sĩ Nguyễn Ngọc Quân, Khoa Cấp cứu nội nhi, Bệnh viện Thanh Nhàn, cho biết trung bình một năm viện tiếp nhận điều trị khoảng 10-15 bệnh nhân trẻ (dưới 40 tuổi) bị nhồi máu cơ tim do sử dụng thuốc lá. 

Trong khi đó, Viện Tim TP.HCM dẫn thông tin từ Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ, có khoảng 800.000 ca tử vong mỗi năm do bệnh lý tim mạch gây ra, là nguyên nhân tử vong hàng đầu tại Mỹ. Trong số đó, gần 20% là do hút thuốc lá.

Đối với những bệnh nhân hút thuốc đã có nhồi máu cơ tim, sau điều trị, nếu vẫn tiếp tục hút thuốc, mạch máu sẽ tái hẹp rất nhanh gây nhồi máu cơ tim. Đáng nói, lần tái phát nhồi máu cơ tim thứ 2 sẽ nặng hơn lần thứ nhất rất nhiều.

Để giảm nguy cơ tắc mạch vành, nhồi máu cơ tim ở người trẻ, cần có chế độ ăn uống hợp lý, tránh ăn mỡ và nội tạng động vật, ăn đủ rau quả, từ bỏ thói quen hút thuốc lá, không lạm dụng rượu bia, tập thể dục đều đặn, giữ cân nặng hợp lý, tránh căng thẳng tâm lý, điều trị tốt các bệnh lý nếu có như tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn mỡ máu…

- Hút dưới 5 điếu thuốc/ngày cũng tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch, nhồi máu cơ tim cấp.

- Chỉ hút 1 điếu thuốc/ngày làm tăng nguy cơ bệnh mạch vành lên 50%, tăng nguy cơ đột quỵ lên 25% so với người không hút thuốc.

- Tỷ lệ nhồi máu cơ tim tăng gấp 6 lần ở nữ giới và gấp 3 lần ở nam giới hút từ 20 điếu thuốc/ngày so với người không hút thuốc.  

- Nguy cơ xơ vữa động mạch ở người hút thuốc cao hơn 50% so với người không hút thuốc.

- Nguy cơ xơ vữa động mạch ở người hút thuốc thụ động tăng hơn 20% so với người không hút thuốc thụ động. 

(Nguồn: Bệnh viện Bạch Mai)

Nhưng trong lần thăm khám mắt cách đây 1 năm, bác sĩ mắt đã phát hiện ra cô bé bị một bệnh di truyền hiếm gặp: bệnh Marfan. Nếu bệnh nhân Marfan không được phát hiện và điều trị sớm có thể dẫn đến đột tử.

Bé Callie Efurd

Hội chứng Marfan là một rối loạn di truyền của các mô liên kết, bao gồm cả các tạng và cơ, đặc biệt là các cấu trúc khớp, chủ yếu ảnh hưởng lên hệ tim mạch, mắt và xương. Bệnh nhân mắc hội chứng này thường có dáng người gầy, cao, chân tay dài như nhện, nguy cơ tử vong cao do tai biến về tim mạch; mắt bị ảnh hưởng nhiều do sa lệch thuỷ tinh, cận thị nặng và bong võng mạc…

Khám mắt phát hiện bệnh Marfan

Bố mẹ của Callie, Justin và Jamie Efurd nhận thấy con gái họ thường đưa các vật đang cầm dí sát vào mặt. Thoạt đầu, họ nghĩ con gái mình có khó khăn trong việc nhìn. Họ đưa Callie đến các bác sĩ nhi khoa để khám sàng lọc các bệnh về mắt. Mắt cô bé không có vấn đề gì. 

Cô bé được chuyển đến Houston gặp BS Aaron M. Miller - chuyên về khám và phẫu thuật mắt cho trẻ em. Ông đã thực hiện khám có rỏ giãn đồng tử hoàn toàn và đã phát hiện ra vài bất thường: Cô bé bị cận thị rất nặng và có lệch thể thủy tinh. Do lệch thể thủy tinh nên đã phát sinh nhược thị và lác hay còn gọi là mắt lười hoặc mất định thị. Ngoài ra, ông còn thấy Callie cao, chân tay dài và mảnh khảnh. 

Dựa vào tình trạng mắt và khám toàn thân, BS Miller Callie cho rằng Callie có các triệu chứng của hội chứng Marfan. Ông cũng thực sự bối rối khi phải thông báo với bố mẹ Callie rằng bệnh có thể dẫn đến tử vong nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Nếu không nhờ lần khám mắt của BS Miller thì cha mẹ em không hề ý thức được là em đang gặp nguy hiểm. Mắt của trẻ luôn có vấn đề nhưng chuyện sống chết lại là bệnh tim của trẻ. Hệ động mạch chủ thường bị giãn rộng dẫn đến nguy cơ phình tách hoặc vỡ. Những ai không được chẩn đoán kịp thời sẽ có nguy cơ đột tử. 

Thực tế là tuổi thọ trung bình của người bị hội chứng Marfan chỉ khoảng 32 tuổi nếu không được chẩn đoán sớm. Lần khám mắt của BS Miller đã giúp cho Callie thoát khỏi nguy cơ  tử vong sớm. Callie là một trong 2 bệnh nhân Marfan mà BS Miller phát hiện trong 10 năm gần đây

Biểu hiện và nguyên nhân của hội chứng Marfan

Bệnh Marfan là một rối loạn di truyền của các mô liên kết. Theo Quỹ Marfan, có khoảng 200.000 trường hợp Marfan được chẩn đoán mỗi năm. Do bệnh ít phổ biến và cảnh báo đối với cộng đồng còn chưa mạnh nên có tới phân nửa người bệnh không biết mình bị mắc bệnh.

Người bệnh bị biến loạn cấu trúc sợi protein do biến dị gene. 3/4 trường hợp bệnh là do di truyền từ cha mẹ. Nếu bố hoặc mẹ bị bệnh thì khả năng di truyền sang con là 50/50. Có khoảng 25% bệnh nhân không có yếu tố di truyền, Callie là một ví dụ. 

Hội chứng này ảnh hưởng đến nhiều phần của cơ thể như tim, xương khớp và mắt. Bệnh nhân thường đi khám khi thấy sự bất thường về phát triển xương. Một vài người khác có ngoại hình nổi bật bởi cao, gầy, khớp lỏng lẻo, khi kéo giãn thử cánh tay họ sẽ thấy nó dài hơn hẳn tay bên kia.

Hội chứng Marfan ảnh hưởng đến thị lực như thế nào?

Cũng như những người cùng bị bệnh này, Callie bị lệch thể thủy tinh do hệ dây chằng níu giữ thể thủy tinh bị đứt hoặc bố trí bất thường. Càng ngày, thể thủy tinh càng lệch đi gây nên tình trạng giảm thị lực. 

Hội chứng Marfan còn gây nên một vài bệnh tại mắt khác nhưng có thể điều trị được như đục thể thủy tinh và glôcôm. Ví dụ như trẻ bị hội chứng này sẽ bị đục thể thủy tinh ngay từ khi còn trẻ, phẫu thuật có thể là phương thức điều trị giúp trẻ cải thiện thị lực. Do những ảnh hưởng lên mắt nên trẻ bị Marfan cần được thăm khám mắt đều đặn.

Làm sao quản lý bệnh nhân bị hội chứng Marfan?

Phát hiện sớm khi còn trẻ giúp cho việc điều trị có thể bắt đầu rất sớm, thực sự là cứu cánh đối với những ai không may mắc hội chứng Marfan. Năm 2015, kết quả khám nghiệm gene và khám tim mạch đã khẳng định chẩn đoán hội chứng Marfan với bé Callie. Kể từ đó, tuy có điều trị đặc hiệu nào được tiến hành nhưng bệnh nhân Marfan nhìn chung sẽ được điều trị riêng rẽ và quản lý các triệu chứng.

Bố mẹ Callie đã cố gắng để cô bé có được một cuộc sống bình thường. Tuy nhiên, phải áp dụng một vài chế độ để giữ cho cô bé có đôi mắt và trái tim khỏe mạnh. 

Cô bé phải dùng thuốc điều chỉnh huyết áp, kiêng chơi thể thao để bảo vệ mắt và tim khỏi chấn thương. Hoạt động thể lực cũng phải cầm chừng, tránh để nhịp tim tăng vọt. Kính gọng đeo cũng cần thiết để tăng thị lực và chống lác mắt. Cứ 3 tháng cô lại được khám mắt 1 lần.

Cô bé sẽ phải khám mắt suốt trong quãng đời còn lại để theo dõi thị lực và giải quyết các vấn đề nảy sinh. 

Cha mẹ Callie luôn lạc quan và thầm cám ơn BS Miller đã chẩn đoán ra bệnh, chung tay giúp họ đương đầu với bệnh tật của con mình. BS Miller như là người đã cứu sống cô bé. Việc chẩn đoán sớm, bắt đầu điều trị và kiểm soát bệnh tật đúng lúc là tiền đề quan trọng nhất giúp Callie vượt qua bệnh tật.