Đàn ông Chà ở Châu Giang mặc váy để học kinh.

Chạy xe trên con lộ nhỏ dọc sông Bình Di dẫn ra cửa khẩu Long Bình, tôi thực sự lạc vào một vương quốc khác lạ. Trên con đường lộng gió, những người đàn ông đội mũ vải, mặc váy hoa phấp phới với đủ màu sắc đi lại thong dong, đạp xe thong thả trên đường.

Những cô gái vấn khăn quanh đầu, che kín cổ. Các cô gái ở xứ đạo Hồi che kín mặt, chỉ hở đôi mắt, nhưng có vẻ đạo Hồi ở xứ này không khắc nghiệt lắm với phụ nữ.

Tôi tạt vào một nhà thờ, gặp mấy người đàn ông mặc váy ngồi quây quần dưới nền nhà học kinh. Thấy khách lạ, cả nhóm người nhìn tôi ngơ ngác. Tôi giới thiệu là nhà báo, nhóm người này cùng đứng dậy bắt tay, niềm nở, khác hẳn với lời “dọa” của ông thầy bùa, cũng như người dân vùng Châu Đốc.

Tuy nhiên, khi thu thập thông tin, họ không trả lời, mà chỉ tôi đến gặp ông Cả Musa. Với người Chà, ông Cả Musa giống như trưởng bản, già bản của các dân tộc phía Bắc.

Ông Cả của người Chà kể chuyện về phong tục người Chà.

Ông Cả Musa là kho tri thức của người Chà, ông nắm rõ lịch sử, văn hóa, tập tục của dân tộc mình. Ông là người cai quản phần tâm linh, được người dân coi trọng, và lời nói của ông được mọi người lắng nghe.

Hỏi chuyện bùa ngải, ông gạt phắt đi. Ông Cả Musa khẳng định rằng, người Chà ở đây không hiểu bùa ngải là thứ gì. Đó là thứ người dân trong vùng gán oan cho người Chà.

Theo ông Cả Musa, người Chà ở vùng đất này thường được gọi là người Chà Châu Giang, vì gắn với vùng đất Châu Giang. Ngoài ra, còn được gọi là Tây Chăm, để phân biệt với người Chăm ở nơi khác.

Người Chà có hơn 20.000 cư dân (trong tổng số 400 ngàn người Chăm), có mặt ở vùng Châu Giang từ đầu thế kỷ 19. Vị tướng Thoại Ngọc Hầu khi thực hiện công trình kênh Vĩnh Tế, đã huy động một nhóm người Chăm vào vùng đất này.

Đào xong kênh Vĩnh Tế, tướng Thoại Ngọc Hầu đã chia đất vùng Châu Giang cho người Chăm làm sinh kế.

Sau này, một nhóm người Chăm gốc Malaysia, gọi là Chăm Chà Và đến sinh sống. Đó cũng là lý do người dân quanh vùng gọi người Chăm nơi đây là người Chà Và, rồi sau gọi tắt là người Chà.

Người Chà ở vùng đất nhỏ này theo Hồi giáo chính thống, nên còn được gọi là Chăm Islam, hay Chà Islam, với phong tục, tập quán tương đối khác biệt với người Chăm ở những vùng khác trong cả nước.

Theo ông Cả Musa, đàn ông người Chà vùng Châu Giang mặc váy từ bé cho đến khi chết. Chiếc váy của người Chà có nhiều màu sắc, hoa văn khác nhau, từ màu sáng, sặc sỡ, cho đến tối màu. Nhìn vào chiếc váy đó, người Chà dễ dàng phân biệt được địa vị của họ trong cộng đồng, tuổi tác, có gia đình hay chưa.

Các chàng trai chưa vợ người Chà thường mặc váy nhiều màu sặc sỡ, với nhiều hình nổi bật nhằm… thu hút phụ nữ.

Những chiếc váy được cắt khá đơn giản. Đó là một tấm vải lớn, được quấn quanh hông 1,5 vòng, xếp chéo. Váy mỏng hay dày cũng không quan trọng, bởi bên trong họ mặc thêm một chiếc quần soóc, để đảm bảo kín đáo tuyệt đối.

Với người Kinh, việc mặc váy thể hiện nữ tính, còn đàn ông Chà mặc váy thì thể hiện nam tính. Điều đặc biệt nữa là chiếc váy họ mặc dài chấm gót chân, chứ không… hở hang và cũn cỡn như những cô gái người Kinh vẫn phóng xe máy vun vút, tốc cả váy trên con lộ dẫn qua vùng Châu Giang.

Tôi hỏi ông Cả Musa rằng, việc mặc váy như thế có khó dễ gì cho việc lao động, đi lại không, thì ông lắc đầu bảo không ảnh hưởng gì cả. Người Chà trong cộng đồng vẫn mặc váy đi làm, lái xe, giao lưu với cộng đồng khác quanh vùng.

Điều khá thú vị ở người Chà vùng này, ấy là người phụ nữ đóng vai trò chủ nhân trong gia đình. Chế độ mẫu hệ và tín ngưỡng nữ thần vẫn tồn tại đến ngày nay.

Văn hóa người Chà cho rằng, đàn bà lo việc trong gia đình, giữ gìn gia phả, và đó là những việc quan trọng trong gia đình. Đàn bà lo việc dệt vải. Những chiếc váy hoa mà đàn ông Chà mặc là tác phẩm của người phụ nữ Chà chăm chỉ, khéo tay.

Điều khá lạ nữa, đó là đàn ông lo việc cơm nước, nấu ăn. Đàn ông học nấu ăn từ một ông thầy cả trong cộng đồng. Món ăn của họ là thịt bò. Điều lạ nữa là họ tự nuôi bò, tự giết bò để ăn. Họ không ăn thịt bất cứ con vật nào khác và không mua thịt bò từ cộng đồng khác.

Mang chế độ mẫu hệ, nên những đứa trẻ sinh ra mang họ mẹ. Việc cưới xin, lấy chồng là do nhà gái đứng ra lo lắng. Đàn ông ở rể nhà vợ cho đến chết. Khi đàn ông chết đi, nhà gái có trách nhiệm thờ cúng. Khi hết tang theo phong tục, thì nhà gái sẽ trả cốt cho dòng họ nhà trai tiếp tục thờ.

Phụ nữ Chà được thừa kế tài sản từ gia đình, dòng họ và người con gái út được có quyền lực cao nhất gia đình khi được phân nhiệm vụ săn sóc nhà thờ để thờ cúng tổ tiên và nuôi dưỡng cha mẹ già.

Phong tục cưới xin của người Chà ở vùng đất này cũng có nhiều chuyện lạ. Khi chú rể được rước về nhà vợ, thì hai người phải thực hiện một thủ tục khá buồn cười, đó là thi mò tiền.

Ông Cả, người đứng đầu trong vùng sẽ là trọng tài của cuộc thi. Chiếc xô đựng đầy nước được đặt ngay cửa phòng hoa chúc. Ông Cả sẽ bỏ tiền xu vào xô nước. Khi ông Cả ra hiệu, cả hai cùng lao đến dùng 2 tay vớt tiền trong xô.

Trong văn hóa người Chà, phụ nữ làm chủ gia đình

Nếu chú rể vớt được nhiều tiền hơn, thì sẽ được chia sẻ một số quyền lực trong gia đình, còn vớt được ít tiền hơn, thì hoàn toàn chịu sự chỉ đạo của vợ. Xong thủ tục này, họ vào phòng hoa chúc và chính thức thành vợ chồng.

Sống giữa vùng sông nước Cửu Long, nơi ăn nhậu là thói quen thường ngày của đàn ông, nhưng người Chà không bị ảnh hưởng. Đàn ông Chà ở đây không bao giờ uống rượu bia, hút thuốc, cờ bạc. Những thú vui, tệ nạn đó được quy định rất ngặt nghèo trong giáo luật và không bao giờ có chuyện họ vi phạm.

Với những phong tục, lối sống hoàn toàn riêng biệt, người Chà vùng Châu Giang, đã tạo ra những nét văn hóa vô vùng độc đáo, có phần bí ẩn.

Trả lại danh hiệu Di tích quốc gia: Không phải thích là được!

Sự việc 78 người dân của 60 hộ dân tại làng cổ Đường Lâm cùng kí tên vào lá đơn xin trả lại danh hiệu di tích quốc gia khiến Vietnamnet lập tức trở lại nơi này. Vì phải tuân theo Luật di sản khi Đường Lâm trở thành di tích quốc gia từ năm 2005 đã khiến toàn bộ các ngôi nhà trong làng cổ không được cấp phép xây dựng.

Điều đáng nói là dân số của làng ngày càng tăng nhưng người dân lại không được tự ý xây dựng hay cơi nới chính ngôi nhà của họ. Vì thế không ít hộ có tới 3 cặp vợ chồng cùng ngủ chung một phòng chỉ rộng hơn 10m2.

Không có đủ giường, đứa bé nằm chung với bố mẹ, đứa lớn trải chiếu nằm dưới đất. Có gia đình mọi thứ từ bàn ghế, giường chiếu, tủ quần áo, bếp gas và ban thờ đều "nhét" chung một phòng.

Khổ sở với việc sinh hoạt chật chội, nhiều người dân không thể giấu nổi bức xúc: “Tôi không thể hiểu giữa cuộc sống văn minh như hiện nay mà chúng tôi phải nấu cả bếp bên cạnh giường ngủ. Phòng ở thì nhỏ mà có tới đến 3 thế hệ đêm đến ngủ chung một nơi chả khác nào thời kì ăn hang ở lỗ cả, thử hỏi nếu là chú liệu chú có muốn sống ở đây nữa không?”

Căn nhà của bà Phan Thị Tuyết trong làngcổ Đường Lâm có 8 người sinh sống bao gồm bà Tuyết, 2 cặp vợ chồng làcon của bà và 3 đứa trẻ. Người con dâu của bà hiện tại đang mang bầu vàkhông biết khi sinh sẽ phải phân chia căn phòng này thế nào. Trong khinhà hàng xóm bên cạnh vừa được xây 2 tầng khang trang thì nhà của bà thìlại bị cấm xây.

Trong căn phòng này có 8 người sinh sống. Chỉ có 2 chiếc giường nên đêm đến chiếu sẽ được trải ra sàn lấy chỗ ngủ.

Phần mái bị hư hỏng được cột tạm bằng cây gỗ.

Ngay trên đầu giường, mái ngói gạch đã bị mục nát có thể nhìn xuyên qua. Khi trời mưa thì cả gia đình coi như mất ngủ.

Phần tường của căn nhà đã bắt đầu nứt thể hiện sự xuống cấp nghiêm trọng.

Vợ chồng hai người con của bà Tuyết đang phải sống chung trong cùng một phòng.

Ngôi nhà của ông Hạnh ngay tại mặt đường làng. Căn phòng nơi ông làm việc sửa chữa đồ điện tử cũng chính là phòng khách của gia đình.

Gia đình ông Hạnh ít chật hơn vì có 4 người. Đứa con trai lớn được nằm ở phòng ngoài ngăn bằng bức vách mỏng.

Những ngày hè nóng bức ông Hạnh phải trải chiếu nằm đất để nhường chỗ cho vợ và đứa con 3 tuổi.

Ngôi nhà của ông Phan Văn Toàn với 12 người sinh sống. Căn phòng rộng nhất cũng chưa tới 15m2 được kê liền nhau 3 chiếc giường.

Vì gia đình có nghề mộc, không có nơi làm xưởng nên hàng ngày việc nấu nướng được tiến hành ngay cạnh cửa ra vào.

Nhà ông Phan Văn Tuấn có 6 người gồm 2 người già, 1 cặp vợ chồng và 2 trẻ con.

Nhà của ông Tuấn chỉ có 1 gian nên tất cả việc sinh hoạt, nấu nướng, tiếp khách đều ở trong một căn phòng như thế này. Cả gia đình cùng nằm chung trên một chiếc phản và 1 chiếc giường. Tủ quần áo không đủ chỗ để cất nên cũng đành phải cho vào túi nilon để ở cuối giường.